Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘOΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣIΑΣ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΤΟ ΖΕΜΟΥΝ

 «Ο Ι.Ν. Αγίων Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ ανακηρύχθηκε με απόφαση του Ιδρύματος Προστασίας Πολιτιστικών Μνημείων της πόλης Βελιγραδίου (υπ’ αριθμό 239/4 από τις 17 Μαΐου 1966) πολιτιστικό μνημείο και ως τέτοιο τελεί υπό την προστασία του νόμου περί προστασίας πολιτιστικών αγαθών (ΦΕΚ αριθμ. 28/27 και 34/81) και άλλων σχετικών νόμων» (Έκθεση Ιδρύματος Προστασίας Πολιτιστικών Μνημείων της πόλης του Βελιγραδίου, αριθμ. 1343, παράγραφος 1, 12 και 83)

ΠΕΡΙΟΔΟΣ Α’: 1730 - 1872

ΤΟ ΛΟΙΜΟΚΑΘΑΡΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΖΕΜΟΥΝ

Εκτός από πολλές παλαιές ορθόδοξες ενοριακές εκκλησίες, το Ζέμουν διαθέτει ως διακριτικό σύμβολό του και τον Ιερό Ναό - παρεκκλήσι, αφιερωμένο στον αρχάγγελο Γαβριήλ[1]. Η εκκλησία βρίσκεται στο νότιο τμήμα της πόλης, στο δημοτικό πάρκο, την περιοχή που λόγω του σημαντικού της ρόλου, ενεγράφη στην ιστορία του τόπου αυτού. Στην περιοχή αυτή, η οποία σήμερα καλύπτεται από πράσινη επιφάνεια, βρισκόταν κατά το παρελθόν το λεγόμενο Kontumac[2] (ελλ. Κόντουματς ή λοιμοκαθαρτήριο) και η ίδρυση της πρώτης και στο ίδιο σημείο δεύτερης (σημερινής) ορθόδοξης εκκλησίας αρχαγγέλου Γαβριήλ είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτό.

Συγκεκριμένα, καθώς η αρμοδιότητα του λοιμοκαθαρτηρίου πλαισιονόταν από αυστηρούς χρονοβόρους υγειονομικούς ελέγχους επί εμπορευμάτων και εμπόρων, προέκυψε η ανάγκη για κατασκευή ναών, που θα χρησιμοποιούνταν για θρησκευτικούς σκοπούς αποκλειστικά και μόνο από όσους διέμεναν στην περιοχή για το χρονικό διάστημα του «λοιμοκαθαρτικού πρωτοκόλλου». Ακριβώς για το λόγο αυτό, η περιγραφή της διακοσαετούς ύπαρξης της εν λόγω εκκλησίας ξεκινά με την αναφορά στο Kontumac.

Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Η πρώτη ιστορική μονογραφία για τον Ζέμουν όπου αναφέρεται ο Ι.Ν. Αρχαγγέλου Γαβριήλ συντάχθηκε από τον Petar Markovic[3]. Η μονογραφία ονομάστηκε «Το Ζέμουν από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα» (1896) και αυτό που τονίζεται είναι το εξής: «Ήδη το 1760, μετά την ίδρυση της Παλαιάς εκκλησίας (Ι.Ν. Αγίου Νικολάου, 1745-1752) και πριν την κατασκευή της Νέας (Ι.Ν. Παναγίας, 1770-1780), γίνεται γνωστή μία ορθόδοξη χριστιανική εκκλησία στο Kontumac».

Λίγο αργότερα, οι σχηματικές αναπαριστάσεις της Μητρόπολης του Κάρλοβατς (1910) δείχνουν την ακριβή θέση του πρώτου παρεκκλησίου: «Στο ίδιο σημείο όπου σήμερα στέκεται η ορθόδοξη εκκλησία στο πάρκο του Ζέμουν, παλιά βρισκόταν ένα εκκλησάκι το οποίο υψώθηκε περίπου όταν θεσπίστηκε το Kontumac (1730), για τις ορθόδοξες ψυχές όσων σε αυτό κρατήθηκαν».

Εκτός από αυτές τις λίγες αναφορές του πρώτου παρεκκλησίου, τίποτα επιπλέον δεν κοινοποιείται. Παραμένει άγνωστο το μέγεθός του, η πρόσοψή του και ο τρόπος της ίδρυσής του. Τα μόνα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν είναι τα παρακάτω:

  • Δεδομένου ότι η σημερινή (δεύτερη) εκκλησία έχει αντικαταστήσει την πρώτη που βρισκόταν στην ίδια θέση όπου βρίσκεται αυτή σήμερα και εφόσον η δεύτερη είναι αφιερωμένη στους αρχάγγελους Μιχαήλ και Γαβριήλ, είναι σίγουρο ότι και η παλιά εκκλησία (πρώτη) τιμούσε τους ίδιους αγίους.

  • Εάν υποθέσουμε ότι η πρώτη εκκλησία είχε χτιστεί την ίδια χρονιά όταν θεσπίστηκε το λοιμοκαθαρτήριο - 1730 - και λαμβάνοντας υπόψη ότι η άδεια δόμησης της σημερινής (δεύτερης) εκκλησίας είχε εκδοθεί το 1785, αυτό σημαίνει ότι η ύπαρξη της πρώτης περιορίστηκε σε μόλις 55-57 χρόνια. Η εν λόγω βραχυχρόνια ύπαρξη του πρώτου ναού οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ήταν κακής οικοδομικής κατασκευής και ότι η εσωτερική του οργάνωση δεν εξυπηρετούσε τις ανάγκες του Kontumac.

ΥΠΟΘΕΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Σχετικά με τον χρόνο ίδρυσης της δεύτερης εκκλησίας έχουν καταγραφεί δύο πληροφορίες. Η πρώτη αφορά την άδεια δόμησης (1785), όπου αναφέρεται το εξής: «Την 10η Σεπτεμβρίου 1785, το Δικαστικό Πολεμικό Συμβούλιο ανακοίνωσε στη Γενική Διοίκηση της Σλαβονίας ότι ο ηγεμόνας Ιωσήφ Β’ (1780-1790) ενέκρινε στον σαπουνατζή Θεόδωρο Αποστόλου την ίδρυση της εκκλησίας στο Kontumac με δικά του έξοδα και υπό τις εξής προϋποθέσεις:

1. H θεία λειτουργία δεν επιτρέπεται να τελείται κάθε μέρα, παρά μόνο τις μεγάλες εορτές.

2. Βάσει σχεδίου, η ίδρυση δε θα πρέπει να επιβαρύνει σε κανένα βαθμό το Kontumac.

3. Για τον παραπάνω σκοπό δεν επιτρέπεται η διενέργεια εράνου».

Την άλλη πληροφορία αναπαριστούν δύο αρχεία στα βιβλία λειτουργικής του Ι.Ν. Αρχαγγέλου Γαβριήλ. Και τα δύο αρχεία έχουν συγγραφεί κατά την περίοδο διαμονής του ηγουμένου του μοναστηρίου Voljavce, Hadži-Ruvim Nešković, στο Kontumac (1787-1788). Καθότι ο ηγούμενος Hadži-Ruvim Nešković περιγράφει στα έγγραφά του την εκκλησία ως υπάρχουσα, διαπιστώνεται ότι αυτή έχει χτιστεί το 1786[4]. Επίσης, στα εν λόγω κείμενα επιβεβαιώνεται και το γεγονός ότι ο Έλληνας Θεόδωρος Αποστόλου (σερβικά: Toša Apostolović) ανέλαβε την ίδρυση του ναού, δηλαδή ότι αυτός αποτελεί τον κτήτορα της σημερινής εκκλησίας του αρχαγγέλου Γαβριήλ.


[1] Ο ναός είναι αφιερωμένος στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ, αλλά σήμερα εορτάζεται μόνο ο αρχάγγελος Γαβριήλ.

[2] Υγειονομικό - οικονομικό ίδρυμα που προοριζόταν για εισαγωγή, εξαγωγή και πώληση αγαθών. (Το Kontumac του Ζέμουν δημιουργήθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Κάρολου VI (1711-1740), λόγω της μεγάλης επιδημίας πανώλης. Ο φόβος της πανώλης ή οποιασδήποτε άλλης μολυσματικής νόσου από την Ανατολή εξαπλώθηκε μέσω της διατήρησης των εμπορικών δεσμών μεταξύ Αυστρίας και Τουρκίας - Άπω Ανατολής. Ως πρόληψη τυχόν μετάδοσης νόσων, ιδρύθηκαν υγειονομικά - οικονομικά ιδρύματα, τα οποία προορίζονταν για την εισαγωγή, την εξαγωγή και την πώληση αγαθών και τα οποία τοποθετήθηκαν σε πέντε σημεία κατά μήκος των αυστριακών συνόρων προς την Τουρκία. Το κύριο Kontumac ήταν αυτό του Ζέμουν (ιδρύθηκε το 1730), μιας και αποτέλεσε το πλέον ευνοϊκό εμπορικό σημείο.)

[3] Ο Petar Markovic έζησε το 1896-1952. Υπήρξε δήμαρχος του Ζέμουν, δημοτικός σύμβουλος και πρόεδρος της επιτροπής για τη ίδρυση του δημοτικού μουσείου του Ζέμουν.

[4] Στο συμπέρασμα αυτό καταλήξαμε διότι η άδεια δόμησης λήφθηκε προς το τέλος του έτους, οπότε και ήταν αδύνατο εντός τριών μηνών να έχει κτιστεί το κτίριο της εκκλησίας.